Sınıf Yönetimi Modelleri

Sınıf yönetimi modelleri, tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olarak gruplanabilir. Her modelin kullanımında, farklı yöntemler uygulanabilir. Örneğin, tepkisel modelin kullanımında, demokratikliğin veya öğrenci ağırlıklı olmanın seçenekleri, birer yöntem olarak uygulanabilir: Sınıfa kitap ve defter getirmeyen bir öğrenci davranışının değiştirilmesi amacı ile tepkisel modeli kullanırken, öğrenciyle görüşme, veliyle haberleşme, okul yönetiminden yararlanma, aileye dış destek sağlama, yerel yönetimlerden yararlanma, hukuk sistemini devreye alma yöntemlerinden birini veya birkaçını kullanabilir. Yöntem seçimi, amaçlara, olaya, tarafların özelliklerine göre değişir. Bu yöntemlerin kullanılış biçimleri farklı teknikler olarak görülür: Öğrenciyle görüşme yönteminde, doğrudan görüşme tekniği kullanılarak kitap ve defteri konu edilip soruna yaklaşılabileceği gibi, asıl konunun o olduğu farkettirilmeden, başka bir konu ile giriş yapılıp defter ve kitapla ilgili olanlar, sanki asıl konu o değilmiş gibi ele alınarak dolaylı görüşme tekniği kullanılır. İkinci teknik, duyarlığı yüksek, çekingen çocuklarda ve açıkça tartışılması rahatsızlık yaratabilecek konularla ilgili konuşmalarda daha uygundur.
Tepkisel model, istenmeyen bir düzenleniş sonucuna veya bir davranışa tepki olan sınıf yönetimi modelidir; amacı, istenmeyen durum veya davranışın değiştirilmesidir. Bu anlamıyla, sınıf yönetiminin klasik modeli olduğu söylenebilir, işleyişi, istenmeyen sonuç-tepki şeklindedir. Düzen sağlayıcı ödül-ceza türü etkinlikleri içerir. Etkinliklerin yönelimi, gruptan çok bireyedir. Bu. modele sık başvurmak zorunda kalan öğretmenin, sınıf yönetimi becerilerinin yüksek olmadığı, diğer üç modeli gereğince kullanmadığı söylenebilir. Modelin zayıf yönlerinden birisi de her tepkinin bir karşı tepki doğurur olmasıdır. Ama sınıfta istenmeyen bir davranış ve sonuç oluşmuşsa, bu modelin kullanılmasına da gereksinim duyulabilir.
Önlemsel model, planlama düşüncesine bağlı, geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu, olmadan önleme yönelimlidir. Amacı, sınıf sorunlarının ortaya çıkmasına olanak vermeyici bir düzenleniş ve işleyiş oluşturarak, tepkisel modele gereksinimi azaltmaktır. Bu model sınıf etkinliklerini bir “kültürel sosyalleşme süreci” olarak ele alır, sınıfta, yanlış davranışa olanak vermeyen bir sosyal sistem oluşturmaya çalışır. Eğitim öncesi düzenlemeleri, istenen davranışın kolayca gösterilebileceği bir ortamı, istenmeyen davranıştan uzaklaştırıcı kuralları, plan ve programları, hazırlıkları içerir. Etkinlikler bireyden çok gruba yöneliktir (Jacobsen and others, 1985: 243; Harris, 1991:157).
Gelişimsel model, sınıf yönetiminde öğrencilerin, fiziksel, duygusal, deneyimsel gelişim düzeylerinin gerektirdiği uygulamaların gerçekleştirilmesini esas alır; bir ugulamaya geçilmeden önce, öğrencilerin ona bu açılardan hazırlanmasını öngörür.
Jacobsen (1985: 244) bu modeli dört basamaktan oluşturur.
Birinci basamak, onuncu yaşa kadar süren, nasıl öğrenci olunacağının öğrenildiği zamandır, öğretmene çok iş düşer,
İkinci basamak, on-oniki yaş arası dönemdir. Sınıf yönetimine verilen ağırlık azalır, öğrenciler olgunlaşma yolunda, sınıf düzenine uymaya, öğretmeni hoşnut ermeye isteklidir.
Üçüncü basamak, oniki-onbeş yaşlan arasıdır. Öğrenciler, zevk ve destek almak için birbirlerine bakarlar, yetke görüntüsü verirler. Öğretmeni sıkıntıya sokmayı seçebilir, bunun sonunda arkadaşlarının beğenisini de kazanabilirler. Sınıf yönetimi kurallarının nedenlerini ararlar.
Dördüncü basamak lise yıllandır. Öğrenciler, kim olduklarını, nasıl davranmaları gerektiğini anlamaya başlarlar, sosyalleşir, akıllanırlar, yönetim sorunları azalır. Çocukta ana baba ve yetişkinlerin etkisi, yirmi yaş dolaylarına kadar gittikçe azalır, sonra artar. Arkadaşlarının etkisi ise gittikçe artar. Bu iki etkinin kesiştiği oniki yaş dolayı, öğretmen ve ana baba için sıkıntı yıllandır (Brophy, 1988: 6, 7).
Sınıf yönetimi algılarını bütünleştiren bütünsel sınıf yönetimi modelinde önlemsel sınıf yönetimine öncelik verme, grubu olduğu kadar bireye de yönelme, istenen davranışa ulaşabilmek için istenmeyenin nedenlerini ortadan kaldırma vardır, istenen davranışın uygun ortamlarda gerçekleşeceği bilincine dayanarak ortam düzenlemeye, bütün önlemsel yönetim çabalarına karşın oluşabilecek istenmeyen davranışları düzeltmek amaayla tepkisel yönetim araçlarından yararlanmaya çalışılır. Bu etkinlikler sürecinde seçilecek davranış örgüleri, öğrencinin gelişim basamakları ile uyumlu olanlardan seçilir. Bu model için sınıf yönetiminin sistem modeli denebilir. Modelin çevre boyutunda; okul, aile, boş zaman etkinliklerinin yer aldığı arkadaş çevresi vardır.

Sınıf Yönetimi Modelleri

Eğitim  alanındaki  gelişmeler,  toplumsal  gelişmelere  de bağlı  olarak,  sınıf yönelimliden amaç yönelimliye,  öğretmen ağırlıklıdan öğrenci ağırlıklıya  yönlendirmiştir. Bu yönelimlerin seçimi, yine de yönetim  durumuna,  ortama,  olaylara,  sınıf  sisteminin  çevresine  göre  kaymalar  gösterebilir.  Örneğin,  yönetim  algısı  şekil  ağırlıklı  olan  bir  okulda  öğretmen,  amaç yönelimli modeli  kullanmak için bu  şekil özelliklerinde  değişiklik yapmaya kalktığında, okul  yönetiminin tepkisiyle karşılaşabilir. Bu tepki aşılamazsa, öğretmenin benimsediği  modelde, tepkiye yanıt verici değişimler gerekebilir.

Sınıf  yönetimi modelleri, tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olarak  gruplanabilir. Her modelin kullanımında, farklı yöntemler  uygulanabilir.  Bu  yöntemlerin  kullanılış biçimleri  farklı  teknikler olarak görülür.

Tepkisel model, istenmeyen bir düzenleniş  sonucuna veya bir davranışa  tepki  olan  sınıf  yönetimi  modelidir;  amacı,  istenmeyen  durum  veya  davranışın  değiştirilmesidir. Bu anlamıyla, sınıf yönetiminin klasik modeli  olduğu söylenebilir,  işleyişi, istenmeyen sonuç-tepki  şeklindedir. Düzen sağlayıcı ödül-ceza  türü  etkinlikleri içerir. Etkinliklerin yönelimi, gruptan  çok  bireyedir.  Bu.  modele sık  başvurmak zorunda kalan öğretmenin, sınıf  yönetimi becerilerinin yüksek  olmadığı, diğer üç  modeli  gereğince kullanmadığı söylenebilir. Modelin zayıf  yönlerinden birisi de her tepkinin bir karşı tepki  doğurur olmasıdır. Ama sınıfta  istenmeyen  bir  davranış  ve  sonuç  oluşmuşsa,  bu  modelin  kullanılmasına  da  gereksinim duyulabili

Önlemsel model, planlama düşüncesine bağlı, geleceği kestirme,  istenmeyen davranış ve sonucu, olmadan önleme yönelimlidir. Amacı, sınıf sorunlarının ortaya çıkmasına olanak vermeyici bir düzenleniş ve işleyiş  oluşturarak, tepkisel modele gereksinimi azaltmaktır. Bu model  sınıf etkinliklerini bir  “kültürel sosyalleşme süreci” olarak ele alır, sınıfta, yanlış davranışa olanak vermeyen  bir sosyal sistem oluşturmaya çalışır. Eğitim öncesi düzenlemeleri, istenen davranışın  kolayca gösterilebileceği bir ortamı, istenmeyen davranıştan uzaklaştırıcı kuralları, plan  ve programları, hazırlıkları  içerir.  Etkinlikler  bireyden çok gruba yöneliktir .5

Gelişimsel model, sınıf yönetiminde öğrencilerin, fiziksel, duygusal, deneyimsel
gelişim düzeylerinin gerektirdiği uygulamaların  gerçekleştirilmesini  esas  alır;  bir  uygulamaya geçilmeden önce, öğrencilerin ona bu açılardan hazırlanmasını öngörür.6

Bu  modeli  dört  basamaktan  oluşturur. 

Birinci  basamak,  onuncu  yaşa  kadar  süren,  nasıl  öğrenci  olunacağının  öğrenildiği  zamandır,  öğretmene  çok  iş  düşer.

İkinci  basamak,  on-on iki  yaş  arası  dönemdir.  Sınıf  yönetimine verilen ağırlık azalır, öğrenciler olgunlaşma yolunda, sınıf düzenine  uymaya, öğretmeni hoşnut  ermeye  isteklidir.

Üçüncü  basamak,  on iki-on beş yaşları  arasıdır. Öğrenciler, zevk ve destek almak için birbirlerine bakarlar, yetke görüntüsü  verirler. Öğretmeni sıkıntıya sokmayı  seçebilir, bunun sonunda arkadaşlarının  beğenisini de kazanabilirler. Sınıf yönetimi kurallarının nedenlerini ararlar.

Dördüncü  basamak lise yıllandır.  Öğrenciler,  kim  olduklarını,  nasıl  davranmaları  gerektiğini  anlamaya başlarlar, sosyalleşir, akıllanırlar, yönetim sorunları  azalır.  Çocukta  ana baba  ve  yetişkinlerin  etkisi,  yirmi  yaş  dolaylarına  kadar gittikçe azalır, sonra  artar. Arkadaşlarının etkisi ise gittikçe artar. Bu iki etkinin kesiştiği on iki yaş dolayı, öğretmen ve ana baba için sıkıntı yıllandır.7

Bütünsel modeli, Sınıf yönetimi algılarını bütünleştirir. Önlemsel sınıf yönetimine öncelik verme, grubu olduğu kadar bireye de yönelme,  istenen  davranışa  ulaşabilmek  için  istenmeyenin  nedenlerini  ortadan  kaldırma  vardır,  istenen  davranışın  uygun  ortamlarda  gerçekleşeceği  bilincine  dayanarak  ortam  düzenlemeye,  bütün  önlemsel  yönetim  çabalarına  karşın  oluşabilecek  istenmeyen  davranışları  düzeltmek  amacıyla  tepkisel  yönetim  araçlarından  yararlanmaya  çalışılır.  Bu  etkinlikler  sürecinde  seçilecek  davranış  örgüleri,  öğrencinin gelişim basamakları ile uyumlu olanlardan seçilir. Bu model için sınıf  yönetiminin sistem modeli denebilir. Modelin çevre boyutunda; okul, aile, boş zaman  etkinliklerinin yer aldığı arkadaş çevresi vardır.